Sub Rosa

Zijn boeken hebben steeds iets te maken met de universiteit van Leuven, de Alma Mater van de Lage Landen, gesticht in 1425. Die derhalve in 2025 haar zeshonderdste verjaardag viert.
Uitgezonderd voor dit boek prijkt bij de hele reeks op de omslag steeds de foto van een Leuvens monument. Zie hiervoor de introductie bij de twee vermelde titels (1).

Ook voor wie nooit een voet in Leuven heeft gezet, bieden de rake beschrijvingen van de historische binnenstad met haar middeleeuws stratenpatroon, haar eindeloze verzameling studentenkroegen en haar over de hele omgeving verspreide academische instellingen een uitstekend middel tot kennismaking met zijn romans.

Dit is echter een prequel. Het verhaal speelt in 1990.
Thomas Berg, twintig jaar jong, student tweede jaar theologie heeft net zijn moeder aan kanker verloren en is zijn studies beu, hoewel hij op zijn examens schitterende resultaten behaalde. Hij raadpleegt een van zijn professoren, Willem Sanderius, die hem uitnodigt om over de zaak te komen praten. Bij dat bezoek in Sanderius’ flat ziet Berg die avond op tafel een kennelijk zeer oude stapel papyrusbladen liggen. Hij kan alleen de bovenste bladzijde zien, geschreven in een hem onbekend schrift. Volgens de professor is het een eeuwenoude codex geschreven door Judas Iskariot (de ‘slechte’ apostel), oorspronkelijk gesteld in het Aramees, (de taal waarin Jezus waarschijnlijk sprak), daarna uit het Grieks in het Koptisch overgezet en zeker niet voor Thomas’ ogen bestemd, wegens nog teveel Sub rosa (letterlijk ‘onder de Roos’, vertrouwelijk)
Belangrijk voor het verloop van het verhaal: Sanderius is kandidaat voor de nakende rectorverkiezingen.

Als Sanderius zijn ontdekking bekendmaakt wordt hij door collega’s scherp aangevallen, vooral door professor Deblezer, zijn tegenkandidaat voor de rectorverkiezing. Zij vermoeden dat het om een vervalsing gaat. Vooraleer de zaak behoorlijk kan uitgeklaard, wordt de codex gestolen. Sanderius citeert Berg ongewild zonder hem te raadplegen als een van de twee mensen die kunnen getuigen dat de papyrus werkelijk bestaat.

In een ultieme poging om zich te rechtvaardigen vertaalt Sanderius de codex en publiceert de hertaalde tekst in romanvorm: ‘Memoires van een verrader’. De roman kent onmiddellijk een enorm internationaal succes, wat vanzelfsprekend gunstig is voor zijn kansen bij de verkiezing. Vooral omdat zijn tegenstander Deblezer door een studente archeologie beschuldigd wordt van ernstig grensoverschrijdend gedrag tijdens opgravingen in Egypte.

Berg besluit de zaak te onderzoeken, want voor zijn gevoel klopt er een heleboel niet. En een bedrieger als rector van zijn geliefde universiteit, dat kan en mag toch niet.
Toevallig leert hij Elke kennen, de dochter van Sanderius. Zij vertelt hem dat haar ouders op het punt staan te scheiden, voornamelijk door het gedrag van haar vader.
Met de hulp van Elke achterhaalt Berg de waarheid.
Daarover kunnen we helaas niets vertellen om het leesplezier niet te vergallen.

Zijn ontdekking heeft verregaande gevolgen, niet alleen voor de rectorenverkiezing, maar ook voor zijn eigen toekomst. Laatste zinnen: “Ik ga criminologie studeren. Ik denk dat die richting beter bij me past.”

Bespreking

Dan volgt deel II van het verhaal: de volledige roman van Sanderius over Judas, Memoires van een verrader.

Sinds Dan Brown, met De Da Vinci code,(2004-verfilmd 2006) zijn er herhaaldelijk een hele reeks zogezegde apocriefe evangeliën opgedoken o.a. over Maria Magdalena (2).

In de loop van het verhaal roept Berg de hulp in van professor Evenepoel. Die verwijst een paar keer naar de illegale opgravingen van Minya, in Egypte, waar in 1978 fragmenten van een Judas-evangelie zouden gevonden zijn, vrijwel totaal onbekend gebleven. Het betreft ook hier een Koptische tekst, die een vertaling is van een Oudgriekse tekst uit de derde eeuw.
Wat denk je dan? Zuivere fictie, nog nooit van gehoord, knap gevonden van de auteur. Nader onderzoek leverde echter op dat dit inderdaad volledig klopt met de werkelijkheid! *

* Minya Governorate (Arabic: محافظة المنيا Muḥāfẓet El Minya) is one of the governorates of Upper Egypt. Its capital city, Minya, is located on the left bank of the Nile River.

Sta me toe over Judas te citeren uit de Blog van oudheidkundige Jona Lendering, 16 april 2023.Je hebt gezocht naar judas iskariot - Mainzer Beobachter (De oorspronkelijke hyperlinks in het artikel heb ik laten staan.

‘Ik denk dat er, met de mogelijke uitzondering van Maria Magdalena, geen nieuwtestamentische bijrolspeler is die meer de aandacht heeft getrokken dan Judas Iskariot.
Een deel van de verklaring is natuurlijk dat zo weinig over hem bekend is. Je kunt er van alles bij verzinnen. En dat is in de afgelopen eeuwen dan ook gedaan. …


Judas, Brutus en Cassius in de muil van de duivel (Baptisterium van Florence).

Waarom Judas zijn meester aangaf bij de tempelautoriteiten, we weten het niet. Het Evangelie van Marcus kent geen motief. Pas als Judas het aanbod heeft gedaan, komen de beruchte dertig zilverlingen ter sprake (14.10-11). Matteüs draait de volgorde om als Judas zijn meester als bij opbod verkoopt (26.15). Hebzucht is een eigenschap die ook Johannes in Judas’ schoenen schuift. Lukas ziet het anders: zijn Judas is door de duivel bezeten (22.3).
Ik attendeer erop dat Judas zijn meester uitleverde. Hij was behulpzaam bij een arrestatie die de autoriteiten met het oog op de openbare orde noodzakelijk achtten. Uit niets valt op te maken dat Judas wilde dat Jezus zou worden gedood.

Ik laat deze kwestie wat ze is. Mijn zondagse reeks gaat over het Nieuwe Testament en zijn joodse context, niet over vierde-eeuwse Koptische vertalingen van tweede-eeuwse Griekse herinterpretaties.’

Samengevat: in 1978 is bij een illegale opgraving in het Egyptische Maghagha een papyrus gevonden die in de volgende jaren onprofessioneel werd bewaard. Onder andere in een diepvriezer! Dit Evangelie van Judas dook in 2005 ineens weer op, nu onder de naam Codex Tchacos, naar een van de voorlopige eigenaars. Vervolgens zorgde National Geographic voor de eerste publicatie, met een even invloedrijke als omstreden Engelse hertaling.


Blad 44 van de Codex Tchacos; r.

Er volgde heel wat kritiek. Zo wezen Amerikaanse koptologen erop dat de Engelse vertaling vol fouten zat. Geen wonder als je het fragment hierboven ziet!

Wie Jo Claes volgt weet dat hij een diepgaande interesse koestert voor alles wat met mythologie, hagiografie en iconografie te maken heeft. Hij etaleert dit in zijn verhalen en dat is in deze prequel niet anders. Sub rosa draait om de zelfverdediging van Judas. Daardoor passeren er heel wat Bijbelse figuren en bijzonderheden de revue. In mijn kennissenkring noteerde ik hierop zowel positieve en negatieve reacties. Persoonlijk vond ik het boeiend mijn ver weggezakte kennis ‘gewijde geschiedenis’ op te frissen. Maar een vriend, dogmatische atheïst, legde het boek uit pure ergernis daarover halverwege aan de kant.

Noten

1. Zie: Leuven, moordstad? De misdaadromans van Jo Claes, in: Tijdingen uit Leuven, nr. 163, november 2016, p. 34-36, met de bespreking van negen inspecteur Berg-verhalen.

Daarover vind je meer dan voldoende op de website van de auteur, met een lang interview, recensies uit diverse tijdschriften, per boek de foto’s plus toelichting van de gebouwen, omgeving en monumenten die er een rol in spelen enz. Jo Claes - misdaadauteur (jo-claes.be)

2. Om er slechts twee te vermelden:
- Kathleen MacGowan, Het Magdalena mysterie, Bruna 2009, 412 blz;
- Jeroen Windmeijer & Jacob Slavenburg, De Magdalenacodex, Amterdam, HarperCollins, 2022

Jos Martens, september 2024

.